In de loop van de negentiende eeuw onderging de agrarische sector ingrijpende veranderingen door de geleidelijke introductie van innovatieve landbouwmachines. Een opmerkelijk voorbeeld was de aardappelrooimachine die door een paard werd getrokken. Deze machines werden ontwikkeld om het arbeidsintensieve proces van het handmatige oogsten van aardappelen te vergemakkelijken. Ervaren landbouwer Jozef geeft ons een inkijk in de werking van dit vernuftige toestel. Loonwerker Koen laat vervolgens zien hoe de aardappelen vandaag gerooid worden met een imposante machine. Op 100 jaar tijd is er een enorme evolutie geweest. Ontdek hieronder het verhaal.
De aardappelrooimachine uit Dudzele, 1880-1920 (inv. nr. 130)
De ijzeren wielen van deze specifieke aardappelrooimachine zijn voorzien van uitsteeksels en van een hoepel. Dankzij de uitsteeksels rondom had het tuig minder weerstand van de losse grond. De hoepel was afneembaar en diende om het tuig op de openbare weg te rijden. Het rooimechanisme van deze aardappelrooier wordt gedragen door twee grote wielen en getrokken door een voortrein met twee kleine wielen.
Kenmerkend was de grote schaar die de grond losmaakte onder de aardappelruggen (in het filmpje is er sprake van de ‘balk’ of de ‘oever’). Wanneer het paard aan een zekere snelheid vooruit ging, draaide het rad met vorken rond waardoor de aardappelen zijdelings weg vlogen. Om te vermijden dat de aardappelen overal terecht kwamen, plaatste de landbouwer meestal een baalzak aan het tuig zodat de aardappelen netjes gegroepeerd lagen om het verzamelen te vergemakelijken.
Deze specifieke aardappelrooier is van Duitse makelij. Ze kwam zoals heel wat landbouwwerktuigen in Vlaanderen terecht doordat ze als pasmunt diende voor de Duitse herstelbetalingen na de Eerste Wereldoorlog.
De aardappelrooimachine is van Duitse makelij en diende als pasmunt voor de Duitse herstelbetalingen na de Eerste Wereldoorlog, foto jaren 1980. (Collectie Bulskampveld)
De mechanisatie van het aardappeloogstproces had aanzienlijke voordelen voor boeren. Het verminderde de noodzaak van handmatig werk, dat voornamelijk door kinderen en vrouwen gedaan werd. Hierdoor verhoogde de efficiëntie van de landbouw aanzienlijk, waardoor tegelijkertijd de productiviteit vergrootte. Doordat de aardappelproductie danig opgedreven werd, vergrootte ook de voedselzekerheid van de bevolking op het platteland. Het paard vormde als trekdier een betrouwbare krachtbron voor deze vroege machines.
Dezelfde machines - of variaties hierop - bleven nog lang in gebruik, zelfs wanneer de tractor geleidelijkaan het trekpaard van de troon stootte als belangrijkste krachtbron. De snelheid om een veld te oogsten ging omhoog, maar het principe bleef lange tijd ongewijzigd. De introductie in de jaren zeventig en tachtig van de geïntegreerde aardappeloogsters die tegelijkertijd het loof verwijderden betekenden een volgende stap in de mechanisatie van de aardappeloogst. De aardappelrooier, getrokken door het trekpaard, vergemakkelijkte dus bijna een eeuw lang het werk voor de boeren tijdens de overgang van handarbeid naar mechanisatie.
Rapen van aardappelen op een veld in Sint-Pieters-Brugge, 1980-1990. (Collectie Bulskampveld)
In de éénentwintigste eeuw heeft de ontwikkeling van de aardappelrooimachine aanzienlijke vooruitgang geboekt, met innovatieve technologieën die de efficiëntie en precisie van het oogstproces hebben verbeterd. Er is veel veranderd: om één hectare aardappels te rooien had een boer met paard in 1920 ongeveer een dag nodig, vandaag is dezelfde oppervlakte op minder dan één uur geoogst (én gereinigd én gesorteerd). Moderne aardappelrooimachines zijn uitgerust met geavanceerde sensoren en beeldherkenningssystemen, waardoor ze in staat zijn om met grote nauwkeurigheid aardappelen te identificeren en te oogsten. Automatisering speelt een cruciale rol, waarbij machines zelfstandig werken met minimale menselijke tussenkomst. Deze technologische vooruitgang draagt bij aan de optimalisatie van de landbouwsector, waarbij boeren kunnen profiteren van verbeterde productiviteit en kostenefficiëntie.
Bekijk hier het verhaal van een andere aardappelrooimachine van de Collectie Bulskampveld.
Een moderne aardappelrooimachine van Dewulf uit Roeselare, 21ste eeuw (foto Dewulf)