Honden op het erf en op het platteland

Boerderijhond

Oorspronkelijk waren huisdieren hoofdzakelijk dieren die nuttig waren op een boerderij, zoals katten die muizen moesten vangen. Honden konden op een boerderij meteen voor meerdere zaken ingezet worden. Ze bewaakten het erf, niet alleen tegen menselijke indringers, maar beschermden ook het vee tegen wilde dieren zoals vossen en marters. Net zoals katten jaagden sommige honden op ongedierte zoals ratten en muizen.

Daarnaast hielp de boerderijhond ook de boerin: door als ‘boterhond’ in de tredmolen te lopen bij het maken van boter of door als trekhond lasten te vervoeren. De hondentredmolen mag samen met de wanmolen als één van de eerste uitingen van mechanisering op de boerderij worden beschouwd. Hij werd bijna uitsluitend gebruikt voor het karnen van de melk tot boter. Maar er zijn ook constructies bekend waarmee water werd opgepompt, zaagmachines werden aangedreven of zelfs ijzer gesmeed. In de periode tussen 1880-1910 was de hondentredmolen een veel voorkomend verschijnsel. Op dat moment verliep de boterverwerking bij de kleine boer immers nog grotendeels op de boerderij.

Een bijzonder type van boerderijhond was de herdershond. De herdershond was getraind om schapen te hoeden. De hond kreeg bevelen van de herder via de stem, fluitsignalen en gebaren. Een hond opleiden tot herdershond kon wel tot drie jaar duren.

Een klein paard

De honden werd ingespannen met een borsttuig en een hondengareel, beide te vergelijken met een paardengareel. Bij zwaardere lasten werden tot wel vijf trekhonden ingeschakeld. Ze liepen allemaal naast elkaar. Voor het trekken werden verschillende sterke hondenrassen gebruikt.

Er waren pogingen om een ideaaltype trekhond te fokken. Rond de jaren 1900 werd zelfs de federatie voor de Belgische trekhond opgericht. Het resultaat was de Belgische mastiff (mâtin belge), verwant aan de Franse mastiff. Opvallend is dat met het verdwijnen van de hondenkarren in de jaren 1950 ook de Belgische mastiff verdween. Dit hondenras werd niet langer als huisdier gehouden.

Voor vele landarbeiders was de trekhond het ‘paard van de armen’. Ze waren goedkoop, zowel in aanschaf als in onderhoud. Ze aten tafelrestjes of slachtafval en hadden betrekkelijk weinig plaats en verzorging nodig. Honden en hun karren waren veel kleiner dan door het paard getrokken voertuigen en dus wendbaarder en veel handiger.

Honden(karren) vandaag

Trekhonden zijn vandaag zelden nog  te zien. De Vlaamse Trekhondenvereniging ‘Met hond en kar’ is de enige amateurgroep die in België toestemming heeft om met trekhonden karren te trekken. Ze stellen expliciet “om deze traditie in stand te houden voor folkloristische doeleinden”.

Honden worden vandaag niet zozeer meer gehouden vanuit praktische overwegingen maar vooral als betrouwbaar gezelschapsdier. Dierenrechten zijn een belangrijk thema geworden in de 21ste eeuw. Toch worden honden nog functioneel ingezet: denk maar aan reddingshonden, politiehonden, assistentiehonden, herdershonden en waakhonden.